یادداشت
۱۴۰۴/۰۵/۲۶
به قلم نویسنده
زمان تقریبی مطالعه: ۵ دقیقه
ویژگی‌های استاندارد یک پناهگاه ایمن و فراگیر برای افراد دارای معلولیت در شرایط جنگی
مقدمه
در شرایط بحرانی مانند جنگ و درگیری‌های مسلحانه، همه اقشار جامعه به‌ویژه افراد دارای معلولیت نیازمند دسترسی برابر و سریع به پناهگاه‌های امن هستند. طراحی و تجهیز پناهگاه‌های اضطراری باید به‌گونه‌ای باشد که نیازهای خاص افراد دارای محدودیت‌های حرکتی، بینایی، شنوایی یا ذهنی را به‌طور کامل پوشش دهد. این مقاله به بررسی مهم‌ترین ویژگی‌های یک پناهگاه مناسب برای معلولین در دوران جنگ می‌پردازد.
۱. دسترسی بدون مانع
اولین اصل در طراحی پناهگاه‌های امن، دسترس‌پذیری کامل است. ورودی‌ها باید بدون پله و دارای رمپ‌های استاندارد با شیب مناسب باشند. عرض درب‌ها باید برای عبور ویلچر کافی باشد و در صورت نیاز، درب‌ها مجهز به دستگیره‌های ارگونومیک و بازشوی آسان باشند.
۲. علائم و نشانه‌گذاری قابل فهم
در مواقع اضطراری، وجود تابلوهای راهنمای روشن و خوانا بسیار ضروری است. این علائم باید به‌صورت نوشتاری بزرگ، بریل (برای نابینایان) و حتی با پیکتوگرام‌های ساده طراحی شوند تا همه افراد، فارغ از سطح سواد یا نوع معلولیت، بتوانند مسیر خروج یا نقاط امن را پیدا کنند.
۳. پناهگاه مقاوم و ایمن
ساختار پناهگاه باید در برابر حملات هوایی، آوار، آتش‌سوزی و نشت گاز مقاوم باشد. این مورد برای افراد دارای محدودیت حرکتی اهمیت دوچندان دارد، چرا که سرعت تخلیه آن‌ها معمولاً کمتر از سایر افراد است.
۴. تجهیزات کمک‌حرکتی و کمک‌های اولیه
وجود ویلچر اضافه، عصا، واکر یا سایر تجهیزات کمکی برای افراد دارای معلولیت حرکتی در پناهگاه ضروری است. همچنین جعبه کمک‌های اولیه باید شامل داروهای ضروری و تجهیزات پزشکی برای شرایط خاص این افراد باشد.
۵. امکانات بهداشتی مناسب
دستشویی‌ها باید قابل‌دسترسی برای افراد ویلچری باشند. نصب میله‌های کمکی، فضای چرخش ویلچر و دسترسی راحت به روشویی، بخشی از الزامات یک سرویس بهداشتی فراگیر است.
۶. سیستم‌های هشدار چندحسی
زنگ خطرها نباید فقط صوتی باشند؛ برای افراد ناشنوا، هشدارهای نوری و لرزشی ضروری است. همچنین پیام‌های متنی بر روی تابلوهای دیجیتال می‌تواند راهنمایی خوبی در شرایط اضطراری باشد.
۷. آموزش و آمادگی ساکنان پناهگاه
طراحی پناهگاه‌های ایمن و در دسترس، بخشی از حقوق بنیادین افراد دارای معلولیت در شرایط بحران و جنگ است. با رعایت اصول طراحی فراگیر و دسترس‌پذیری، می‌توان جان افراد بیشتری را نجات داد و امنیت روانی و فیزیکی همه شهروندان را تضمین کرد.
نتیجه‌گیری
پناهگاه‌های قدیمی: بیشتر پناهگاه‌های شهری که در دوره جنگ تحمیلی ساخته شدند، بر اساس استانداردهای زمان خود ساخته شده‌اند و معمولاً فاقد رمپ، سرویس بهداشتی مناسب یا نشانه‌گذاری ویژه برای افراد معلول هستند.
برخی مراکز بحران یا سوله‌های مدیریت بحران: در بعضی کلان‌شهرها مثل تهران، شهرداری در سوله‌های بحران (مراکز چندمنظوره برای اسکان اضطراری) رمپ یا آسانسور نصب کرده ولی این امکانات پراکنده است و اغلب برای کل جمعیت طراحی شده و جزئیات خاص مناسب‌سازی برای افراد دارای معلولیت (مثل علائم بریل یا سرویس‌های اختصاصی) هنوز به‌طور گسترده اجرا نشده.
الگوهای در حال توسعه: در سال‌های اخیر، بعضی سازمان‌های مردم‌نهاد (مثل جمعیت هلال احمر و برخی موسسات نیکوکاری) به آموزش امدادگران برای کمک به افراد دارای معلولیت پرداخته‌اند، اما خود فضاها هنوز به‌صورت گسترده مناسب‌سازی نشده‌اند.
چند نکته واقعی که بدون اغراق باید بدانی:
- پناهگاه‌های قدیمی: بیشتر پناهگاه‌های شهری که در دوره جنگ تحمیلی ساخته شدند، بر اساس استانداردهای زمان خود ساخته شده‌اند و معمولاً فاقد رمپ، سرویس بهداشتی مناسب یا نشانه‌گذاری ویژه برای افراد معلول هستند.
- برخی مراکز بحران یا سوله‌های مدیریت بحران: در بعضی کلان‌شهرها مثل تهران، شهرداری در سوله‌های بحران (مراکز چندمنظوره برای اسکان اضطراری) رمپ یا آسانسور نصب کرده ولی این امکانات پراکنده است و اغلب برای کل جمعیت طراحی شده و جزئیات خاص مناسب‌سازی برای افراد دارای معلولیت (مثل علائم بریل یا سرویس‌های اختصاصی) هنوز به‌طور گسترده اجرا نشده.
- الگوهای در حال توسعه: در سال‌های اخیر، بعضی سازمان‌های مردم‌نهاد (مثل جمعیت هلال احمر و برخی موسسات نیکوکاری) به آموزش امدادگران برای کمک به افراد دارای معلولیت پرداخته‌اند، اما خود فضاها هنوز به‌صورت گسترده مناسب‌سازی نشده‌اند.
چه باید کرد؟
اگر در حوزه خیریه یا مدیریت بحران فعالیت داری، می‌توانی با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد، شهرداری یا شورای شهر برای طراحی پناهگاه‌های فراگیر با اصول دسترس‌پذیری تلاش کنی.
استانداردها و تجربیات کشورهایی مثل ژاپن، سوئد یا آلمان می‌توانند الگوی خوبی باشند.
در ایران، توجه به دسترس‌پذیری در بحران تازه در حال مطرح شدن است و نیاز به مطالبه‌گری و فرهنگ‌سازی جدی دارد.
